Sửa đổi Luật Thủ đô: Thận trọng, giới hạn những lĩnh vực được phép thử nghiệm có kiểm soát

Sáng 26/3, ngay sau phiên khai mạc, Hội nghị đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách lần thứ 5 thảo luận một số nội dung trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ 7, Quốc hội khoá XV để thảo luận về dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi). Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định điều hành phiên họp.

Có thể cho phép thử nghiệm có kiểm soát các công nghệ, sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh mới 

Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát là một nội dung đáng chú ý tại dự thảo Luật, nhận được sự quan tâm của nhiều đại biểu.

Báo cáo một số vấn đề lớn trong giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo luật, Chủ nhiệm Uỷ ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng cho biết, dự thảo Luật đã được chỉnh lý theo hướng xác định nội dung, lĩnh vực được phép thực hiện thử nghiệm có kiểm soát, xác định khung pháp lý cần thiết để thành phố Hà Nội có thể cho phép thực hiện thử nghiệm có kiểm soát đối với các công nghệ, sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh mới có phạm vi triển khai áp dụng trên địa bàn Thành phố, phù hợp với năng lực kiểm soát của chính quyền Thành phố, trong đó cho phép miễn trừ áp dụng một số quy định trong luật, pháp lệnh, nghị quyết, nghị định… phù hợp với phạm vi, yêu cầu, mục đích thử nghiệm. 

Thường trực Uỷ ban Pháp luật cho rằng, quy định như vậy là phù hợp với yêu cầu tại Nghị quyết số 52-NQ/TW ngày 27/9/2019 của Bộ Chính trị về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, tạo cơ sở để thành phố Hà Nội có thể thu hút, tạo điều kiện thuận lợi cho việc triển khai trên thực tế các giải pháp công nghệ, sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh mới, khuyến khích tinh thần đổi mới sáng tạo, đưa Thủ đô Hà Nội thực sự trở thành một trong các trung tâm đi đầu về đổi mới sáng tạo của cả nước và khu vực. 

“Do cơ chế thử nghiệm có kiểm soát là mô hình mới, chưa có thực tiễn kiểm nghiệm, vì vậy, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội đề nghị các cơ quan tiếp tục nghiên cứu, lấy ý kiến các Bộ, ngành để hoàn thiện quy định này” - Chủ nhiệm Hoàng Thanh Tùng báo cáo.

Riêng về phạm vi các nội dung có thể được áp dụng cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, có ý kiến đề nghị nên gi???i h???n cụ thể hơn những nội dung, lĩnh vực được phép thử nghiệm có kiểm soát, ví dụ như chỉ gồm công nghệ mới thuộc một số lĩnh vực nhất định như quy định tại Nghị quyết số 98/2023/QH15 của Quốc hội áp dụng đối với Thành phố Hồ Chí Minh do đây là một nội dung mới, cần có bước đi thận trọng. 

Cần thận trọng, bảo đảm kiểm soát tốt

Về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, đại biểu Phạm Trọng Nghĩa (Đoàn ĐBQH tỉnh Lạng Sơn) nhấn mạnh, đây là quy định đầu tiên ở cấp độ Luật điều chỉnh vấn đề hết sức quan trọng này, đáp ứng yêu cầu phát triển khoa học công nghệ. Dự thảo Luật đã mở rộng hơn nhiều so với cơ chế thử nghiệm áp dụng cho TP Hồ Chí Minh trong Nghị quyết số 98 ngày 24/6/2023 của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển thành phố Hồ Chí Minh. 

Theo Dự thảo, cơ chế thử nghiệm được áp dụng ở tất cả các lĩnh vực. Song đại biểu đề nghị tiếp cận theo hướng thận trọng, bảo đảm kiểm soát tốt. Vì vậy, Luật nên gi???i h???n cụ thể một số lĩnh vực được phép thử nghiệm có kiểm soát mà không nên giao UBND Thành phố quyết định. 

“Theo kinh nghiệm quốc tế, các lĩnh vực được áp dụng cơ chế thử nghiệm sẽ do thị trường quyết định nhưng thường là: Tài chính, ngân hàng (Fintech); giáo dục (Edtech); Y tế (Medtech)” - đại biểu phát biểu.

Bên cạnh đó, Dự thảo Luật hiện chủ yếu tập trung quy định đầu vào của cơ chế thử nghiệm mà chưa có quy định về đầu ra như việc rút khỏi cơ chế thử nghiệm đang thế nào? hậu quả pháp lý khi kết thúc cơ chế thử nghiệm ra sao? Vì vậy, đại biểu Phạm Trọng Nghĩa đề nghị xem xét bổ sung các quy định này trong Dự thảo Luật.

Cũng về nội dung này, đại biểu Trần Văn Khải, Ủy viên Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường cho rằng quy định tại dự luật còn những điểm bất cập.

Đại biểu chỉ rõ, theo số liệu tham khảo hiện thế giới có 73 nước có quy định thử nghiệm có kiểm soát tập trung công nghiệp, công nghệ số vào các lĩnh vực đời sống kinh tế, xã hội. “Họ quy định như thế nào? ưu nhược điểm quy định của mỗi nước. Chúng ta đã có nghiên cứu tổng hợp đúc rút kinh nghiệm gì khi vận dụng xây dựng quy định này trong Luật thủ đô chưa? Các quy định như vậy gi???i h???n áp dụng cho một địa phương hay trong một lĩnh vực cụ thể?” - đại biểu nêu vấn đề.

Đại biểu cũng đánh giá, Điều 25 dự thảo luật quy định về định nghĩa cơ chế thử nghiệm có kiểm soát; quy định về phạm vi thử nghiệm, quyền hạn quyết định, gi???i h???n không gian, thời gian, đối tượng... thủ tục có tính chất bao quát như luật chuyên ngành. Quy định như vậy chỉ áp dụng cho Thủ đô hay có thể trở thành “mẫu” cho luật chuyên ngành về sau vì định nghĩa chung, thủ tục chung… không phản ánh đặc thù hay ưu tiên quyền hạn cho Thủ đô. Đồng thời cho rằng, quy định như vậy dễ xung đột pháp luật chuyên ngành, quy định trước luật chuyên ngành khi chưa có nghiên cứu đầy đủ vì thực tiễn ta chưa làm; trong khi chưa có nghiên cứu kinh nghiệm nước ngoài về vấn đề này và có những giải trình rõ ràng.

"Hiện nay, Chính phủ cũng mới dự thảo mức Nghị định áp dụng cho lĩnh vực tài chính ngân hàng và chỉ quy định khái niệm về cơ chế, phạm vi, đối tượng... trong lĩnh vực này và đang lấy ý kiến. Chưa có định nghĩa về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát... Như vậy dễ có xung đột khi Chính phủ xây dựng Nghị định thực hiện trong lĩnh vực cụ thể lại vướng khái niệm chung quy định trong Luật Thủ đô; không bảo đảm tính thống nhất trong kỹ thuật lập pháp" - đại biểu bày tỏ.

Mặt khác, dẫn quy định tại dự luật “Thử nghiệm có kiểm soát có thể bị gi???i h???n về không gian địa lý triển khai thực hiện; về quy mô thử nghiệm; về đối tượng được tham gia sử dụng công nghệ, sản phẩm, dịch vụ, tham gia mô hình kinh doanh được thử nghiệm; về số lượng người dùng hoặc các gi???i h???n cần thiết khác”, đại biểu nhìn nhận, quy định như vậy không rõ gi???i h???n vì có những lĩnh vực áp dụng liên quan tới quyền lợi ích của công dân hay quyền con người, quyền bí mật đời tư chẳng hạn... thuộc phạm vi Hiến pháp quy định sẽ xử lý như thế nào? "Có chỗ còn mập mờ, dễ xung đột pháp luật trong những trường hợp cụ thể" - đại biểu nói. 

Từ những phân tích trên, đại biểu Trần Văn Khải đề nghị cần sửa quy định về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát phù hợp với yêu cầu và thực tế áp dụng ở Việt Nam theo hướng quy định cơ chế, phạm vi, điều kiện, gi???i h???n trong theo từng lĩnh vực phù hợp với điều kiện đặc thù. Không nên quy định chung để có thể áp dụng tràn lan, dễ sơ hở./.