Nghĩa trủng Xuân Áng - khắc ghi hào khí cha ông

Tọa lạc trên một gò đất giữa cánh đồng bằng phẳng thuộc khu 11, xã Xuân Áng, huyện Hạ Hòa (Phú Thọ), Nghĩa trủng Xuân Áng là nơi thờ tự và an nghỉ vĩnh hằng của 103 nghĩa sĩ yêu nước đã anh dũng hy sinh trong  phong trào Cần Vương chống thực dân Pháp. Phong trào này do tướng quân Ngô Quang Bích khởi xướng và lãnh đạo từ năm 1884, đặt căn cứ tại Tiên Động (xã Tiên Lương, huyện C??m Kh??, tỉnh Phú Thọ). “Nghĩa trủng” là từ Hán Việt (tương đương với Nghĩa trang), là ngôi mộ chung của những người chết vì làm việc chính nghĩa.  

Theo tư liệu lịch sử, sau khi các nghĩa sĩ chiến đấu và anh dũng hy sinh, đến năm 1887, Lãnh binh Bùi Hữu Khanh quy tập hài cốt 103 nghĩa sĩ về tại xã Xuân Áng huyện Hạ Hòa. Nơi quy tập hài cốt các liệt sỹ được gọi là Nghĩa trủng Xuân Áng. Trải qua thời gian hơn một thế kỷ, Nghĩa trủng Xuân Áng đã được gia tộc họ Bùi Hữu xã Xuân Áng cùng các nhà hảo tâm tôn tạo khang trang vào ngày 23 tháng 12 Nhâm Thìn (2013). Theo đánh giá của Viện Sử học thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam thì Nghĩa trủng Xuân Áng là địa điểm lịch sử có giá trị trong hệ thống các di tích thời kỳ kháng chiến chống Pháp, là một trong những nghĩa trủng lớn của cả nước.

Khuôn viên Nghĩa trủng Xuân Áng rộng 513m2 gồm các hạng mục như cổng, câu đối khu mộ, cây hương, văn tế Nghĩa trủng, bia đá, cây đa cổ thụ. Bên phải nghĩa trủng là ngọn núi Ván trùng điệp xanh thẳm, phía trước là cánh đồng lúa bát ngát, xa xa là núi Ông cao sừng sững. Với giá trị lịch sử, văn hóa to lớn, Nghĩa trủng Xuân Áng đã được xếp hạng di tích lịch sử, văn hóa cấp tỉnh theo quyết định số 3290/QĐ-UBND, ngày 16/12/2020 của UBND tỉnh Phú Thọ. Nghĩa trủng Xuân Áng là nơi lưu giữ, hội tụ những giá trị lịch sử - văn hóa, khắc ghi hào khí, lòng yêu nước và tinh thần dân tộc của các anh hùng nghĩa sĩ trong thời kỳ chống thực dân Pháp. Nơi đây là “địa chỉ đỏ” giáo dục lòng yêu nước cho thế hệ trẻ hôm nay và mai sau.