Bài học đắt giá cho doanh nghiệp

Vụ việc cụ thể như sau,  đã có 5 doanh nghiệp xuất khiểu điều thông qua môi giới của Công ty TNHH MTV Kim Hạnh Việt ký hợp đồng xuất khẩu đi Italy với số lượng 100 container hạt điều với, trị giá khoảng 1.000 tỷ đồng. Doanh nghiệp phát hiện hồ sơ nhờ thu từ  ngân hàng Việt Nam tới các ngân hàng của người mua có sự thay đổi về số SWIFT (mã số định danh ngân hàng được cung cấp bởi  Hiệp hội Viễn thông Tài chính Liên ngân hàng Toàn cầu); Ngân hàng của người mua tại Thổ Nhĩ Kỳ nhận được bộ chứng từ thì họ thông báo người mua không phải khách hàng của họ và họ đã trả lại bộ chứng từ nhưng không ghi rõ trả theo hình thức nào, không cung cấp số vận đơn cho ngân hàng Việt Nam, cho dù ngân hàng Việt Nam đã gửi rất nhiều điện liên hệ nhưng vẫn không trả lời; Ngân hàng tại Italy thông báo cho ngân hàng Việt Nam rằng họ đã nhận được bộ chứng từ nhưng là các bản copy không phải bản gốc; chứng từ gốc thất lạc không biết nơi đâu.

Trước những dấu hiệu trên, một số doanh nghiệp  còn hàng đã đóng chưa kịp vận chuyển đã khẩn cấp đề nghị ngân hàng ngăn chặn thu hồi chứng từ để dừng vận chuyển container. Có doanh nghiệp ký xuất hơn 40 container kịp thu hồi 17 container hàng, mất quyền kiểm soát số còn lại. Tổng cộng, trong 100 container ký xuất, tới thời điểm này, các doanh nghiệp và ngân hàng mất quyền kiểm soát 36 container hạt điều, trị giá hơn 7 triệu USD, tương đương hơn 160 tỷ đồng. Cảnh sát tài chính Italia đang vào cuộc.

Theo ông Bạch Khánh Nhựt, Phó chủ tịch thường trục Hiệp hội Điều Việt Nam,  đây là vụ việc có dấu hiệu lừa đảo lớn nhất trong lịch sử ngành điều, cũng như lĩnh vực xuất khẩu nông sản từ trước đến nay. Trước giờ, trên thương trường, những dạng lừa đảo kiểu này là có, nhưng đơn lẻ, không đồng loạt như lần này. Với các doanh nghiệp bị hại, nếu bị mất hàng, thì thiệt hại không nhỏ. Đại diện Hiệp hội Điều cũng đã lập tức đưa ra nhiều cảnh báo, tư vấn cho doanh nghiệp về thị trường, người mua, nhà môi giới để giảm thiểu nguy cơ xảy ra các tình huống tương tự.

Sau khi vụ việc xảy ra Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã đề xuất Bộ Giao thông vận tải làm việc với các hãng tàu vận tải 36 container hạt điều đang thất lạc hồ sơ gốc để phối hợp giữ hàng, tạo điều kiện cho luật sư xử lý dứt điểm để doanh nghiệp lấy lại hàng.

Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên cũng đã có công thư gửi Bộ trưởng Bộ Ngoại giao và Hợp tác quốc tế, Bộ trưởng Bộ Kinh tế và Tài chính Italia đề nghị các Bộ trưởng của Italia quan tâm, chỉ đạo các đơn vị liên quan phối hợp với các cơ quan của Việt Nam, Đại sứ quán Việt Nam tại Italia nhằm nhanh chóng giải quyết vụ việc, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các doanh nghiệp Việt Nam cũng như hình ảnh và uy tín của các doanh nghiệp Italia.

Hiện nay vẫn chưa có kết luận bản chất vụ việc song vụ lừa đảo trong ngành điều có lẽ rúng động các doanh nghiệp xuất nhập khẩu. 

Bộ Công Thương mới đây đã phát đi cảnh báo rằng liên tục tiếp nhận, phát hiện và xử lý nhiều vụ nhà xuất khẩu Việt Nam nhận được lời mời chào bán, mua hàng, ký kết hợp đồng giao dịch thương mại có dấu hiệu lừa đảo, gian lận từ một số công ty có trụ sở ở nước ngoài.

Chẳng hạn, đối tượng lừa đảo làm giả giấy tờ, thậm chí làm giả giấy tờ ngân hàng để lấy hàng, cài người lấy chứng từ xuất khẩu. Sử dụng hacker xâm nhập địa chỉ email của hai bên doanh nghiệp đang có giao dịch, theo dõi tiến trình đàm phán. Khi bên mua chuẩn bị chuyển tiền mua hàng thì hack email hoặc tạo một tài khoản email có địa chỉ gần giống tuyệt đối với email của bên bán để gửi thông tin tài khoản lừa đảo. Sau khi bên mua chuyển tiền vào tài khoản lừa đảo, đối tượng sẽ ngay lập tức rút tiền và biến mất.

Các đối tượng còn lợi dụng sự bất cẩn, thiếu chuyên nghiệp của các công ty trong nước để lừa đảo. Đơn cử như không yêu cầu tổ chức giám định có uy tín kiểm tra hàng trước khi giao hàng, không thẩm định các thông tin về đối tác, không có người của phía Việt Nam sang làm việc với đối tác…

Đại diện Bộ Công Thương cũng cho rằng, qua vụ việc các doanh nghiệp khi tham gia hoạt động xuất nhập khẩu cần kiểm tra, xác thực kỹ đối tác qua nhiều kênh khác nhau, trong đó có kênh cơ quan Thương vụ Việt Nam tại các nước. Các doanh nghiệp nên trao đổi với đơn vị tư vấn để hiểu rõ, nắm vững nội dung các điều khoản của hợp đồng, các nghĩa vụ của mỗi bên, các trường hợp miễn trừ trách nhiệm, quy định về xử lý tranh chấp, bồi thường... Các doanh nghiệp cũng lưu ý các biện pháp phòng ngừa và quản trị rủi ro, trong đó có việc mua bảo hiểm đầy đủ và chủ động thuê tàu, kiểm soát các khâu trong chuỗi logistics.

Thực tế thời gian qua, các khuyến cáo  vẫn được các cơ quan quản lý, các hiệp hội thường xuyên đưa ra trong bối cảnh sôi động và phức tạp của hoạt động giao thương quốc tế. Đã có không ít vụ việc tương tự đối với doanh nghiệp Việt Nam. Có thể kể đến vụ việc gần đây một doanh nghiệp xuất khẩu hàng nhựa nguyên liệu của Việt Nam khi giao dịch với một đối tượng ở Maroc cũng bị lừa lên tới trăm ngàn USD. Qua sự vụ Thương vụ Đại sứ quán Việt Nam tại Maroc cũng phát đi cảnh báo khẩn đối với các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam, đề nghị tuyệt đối tránh giao dịch với đối tượng nhập khẩu lừa đảo có thông tin KN Universe Plastic; Địa chỉ: Kasbat Amine 2 gh 06 ent 01 apt 13 Lissasfa Casablanca, Maroc. Tên đối tượng trực tiếp giao dịch: Khalid. Điện thoại di động/whatsap: +212661607818. Đây là doanh nghiệp đã nhiều lần thay tên đổi họ để lừa đảo với thủ  đoạn ký hợp đồng nhập khẩu1-2 lần đầu số lượng ít, thanh toán đầy đủ để tạo niềm tin. Sau đó, đề ngh??? ký hợp đồng lớn và trở mặt với lý do chất lượng hàng không đảm bảo, đòi trả lại tiền, không hợp tác để xử lý lô hàng, thông đồng lấy trộm hàng.

Như vậy từ các bài học trong quá khứ kết hợp với phi vụ lừa đảo ngành điều, doanh nghiệp xuất khẩu tự thân phải rút ra được các bài học trong giao dịch, lựa chọn đối tác.

Theo góc nhìn của các chuyên gia, luật gia, các thương nhân Việt Nam không chỉ đối diện với lừa đảo mà còn đối diện với tình huống tranh chấp tiền cọc, số lượng hàng hoá, chất lượng hàng hoá…Trong hoạt động xuất nhập khẩu nếu mạnh ai nấy làm không bao giờ nói trước được điều gì, doanh nghiệp phải liên kết lại với nhau, nhờ tư vấn thẩm định nếu gặp tình huống xấu. Thương trường là chiến trường, lừa đảo bủa vây doanh nghiệp chân chính, nếu không chủ động phòng ngừa, doanh nghiệp sẽ dính bẫy lúc nào không biết.  Đặc biệt, nhà xuất khẩu phải tìm hiểu kỹ và có đầy đủ thông tin về đối tác. Nếu không chắc chắn về đối tác, thì cần biết cách lựa chọn những phương thức thanh toán có tính tin cậy cao.  

Còn ở khâu thanh toán, nhiều doanh nghiệp vẫn chấp nhận hình thức nhờ ngân hàng thu hộ trả tiền mới trao chứng từ (D/P), trong khi hình thức an toàn nhất là đề nghị đối tác mở L/C, bao thanh toán xuất khẩu…

Trung tâm Trọng tài thương mại Việt Nam (VIAC) cho biết, chỉ  trong năm 2021 đơn vị này tiếp nhận, thụ lý 270 vụ tranh chấp mới trong đó, số vụ tranh chấp có yếu tố nước ngoài chiếm 18%, tranh chấp có ít nhất một bên là nhà đầu tư nước ngoài chiếm 39% và tranh chấp trong nước chiếm 43%. Lĩnh vực phát sinh tranh chấp nhiều nhất là mua bán hàng hóa với hơn 44%. Tiếp đến là tranh chấp trong lĩnh vực cung ứng dịch vụ, chiếm 28%.

Có thể thấy, Việt Nam là một trong quốc gia chủ động hội nhập kinh tế, khi cơ bản định hình mạng lưới gồm 17 hiệp định thương mại tự do (FTA). Các FTA đã và đang mở rộng cánh cửa thị trường cho hàng xuất khẩu của Việt Nam. Nhưng một khi khi sân chơi ngày càng lớn thì cũng là lúc doanh nghiệp Việt đối mặt với những rủi ro với nhiều hình thức tinh vi và đa dạng hơn. Việc cẩn trọng không bao giờ là thừa. Cần cơ sự chuẩn bị chủ động về mọi phương án, trong đó tính tới khả năng bị lừa đảo, gian lận  rủi ro để xây dựng kịch bản đối phó./.