Thừa kế theo di chúc và không theo di chúc?

Trả lời về vấn đề này, Luật sư Nguyễn Văn Đồng - Văn phòng Luật sư Nhân Chính (Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội) phân tích, tại Điều 609 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định cá nhân có quyền lập di chúc để định đoạt tài sản của mình; để lại tài sản của mình cho người th???a k??? theo pháp luật; hưởng di sản theo di chúc hoặc theo pháp luật. Người th???a k??? không là cá nhân có quyền hưởng di sản theo di chúc. Mọi cá nhân đều bình đẳng về quyền để lại tài sản của mình cho người khác và quyền hưởng di sản theo di chúc hoặc theo pháp luật.

Những trường hợp sẽ không đ??ợc hưởng di sản th???a k??? gồm: Con không còn sống vào thời điểm th???a k???; Người bị kết án về hành vi cố ý xâm phạm tính mạng, sức khỏe hoặc về hành vi ng??ợc đãi nghiêm trọng, hành hạ người để lại di sản, xâm phạm nghiêm trọng danh dự, nhân phẩm của người đó; Người vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ nuôi dưỡng người để lại di sản; Người bị kết án về hành vi cố ý xâm phạm tính mạng người th???a k??? khác nhằm hưởng một phần hoặc toàn bộ phần di sản mà người th???a k??? đó có quyền hưởng; Người có hành vi lừa dối, cưỡng ép hoặc ngăn cản người để lại di sản trong việc lập di chúc; giả mạo di chúc, sửa chữa di chúc, hủy di chúc, che giấu di chúc nhằm hưởng một phần hoặc toàn bộ di sản trái với ý chí của người để lại di sản; Con không có tên trong di chúc th???a k???; Con bị truất quyền th???a k???.

Trường hợp di chúc hợp pháp:

Theo Điều 624 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết, người lập di chúc phải minh mẫn, sáng suốt trong khi lập di chúc; không bị lừa dối, đe doạ, cưỡng ép; nội dung của di chúc không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội; hình thức di chúc không trái quy định của luật. Hiện nay theo quy định của Điều 628 Bộ luật Dân sự năm 2015 thì di chúc bằng văn bản có 04 loại, cụ thể: Di chúc bằng văn bản không có người làm chứng; di chúc bằng văn bản có người làm chứng; di chúc bằng văn bản có công chứng; di chúc bằng văn bản có chứng thực.

Mỗi loại di chúc trên phải thỏa mãn các điều kiện về chủ thể lập di chúc, về nội dung và về hình thức (có người làm chứng, công chứng, chứng thực) theo quy định thì mới có giá trị.

Tại Điều 643 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định di chúc có hiệu lực từ thời điểm mở th???a k???. Di chúc không có hiệu lực toàn bộ hoặc một phần trong trường hợp người th???a k??? theo di chúc chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc. Di chúc không có hiệu lực, nếu di sản để lại cho người th???a k??? không còn vào thời điểm mở th???a k???; nếu di sản để lại cho người th???a k??? chỉ còn một phần thì phần di chúc về phần di sản còn lại vẫn có hiệu lực. Khi di chúc có phần không hợp pháp mà không ảnh hưởng đến hiệu lực của các phần còn lại thì chỉ phần đó không có hiệu lực. Khi m???t người để lại nhiều bản di chúc đối với một tài sản thì chỉ bản di chúc sau cùng có hiệu lực.

Ngoài ra, tại Điều 644 Bộ luật Dân sự quy định “Con chưa thành niên, cha, mẹ, vợ, chồng; Con thành niên mà không có khả năng lao động” là những người th???a k??? không phụ thuộc vào nội dung của di chúc. Do đó, vẫn đ??ợc hưởng phần di sản bằng hai phần ba suất của một người th???a k??? theo pháp luật nếu di sản đ??ợc chia theo pháp luật, trong trường hợp họ không đ??ợc người lập di chúc cho hưởng di sản hoặc chỉ cho hưởng phần di sản ít hơn hai phần ba suất đó.

Trường hợp di chúc không hợp pháp hoặc không có di chúc:

Những trường hợp th???a k??? theo pháp luật đ??ợc quy định tại Điều 650 Bộ luật Dân sự năm 2015 bao gồm các trường hợp: Không có di chúc; di chúc không hợp pháp; những người th???a k??? theo di chúc chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc; cơ quan, tổ chức đ??ợc hưởng th???a k??? theo di chúc không còn tồn tại vào thời điểm mở th???a k???; những người đ??ợc chỉ định làm người th???a k??? theo di chúc mà không có quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản.

Ngoài ra, th???a k??? theo pháp luật cũng đ??ợc áp dụng đối với các phần di sản không đ??ợc định đoạt trong di chúc; phần di sản có liên quan đến phần của di chúc không có hiệu lực pháp luật; phần di sản có liên quan đến người đ??ợc th???a k??? theo di chúc nhưng họ không có quyền hưởng di sản, từ chối nhận di sản, chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc; liên quan đến cơ quan, tổ chức đ??ợc hưởng di sản theo di chúc, nhưng không còn tồn tại vào thời điểm mở th???a k???.

Những người th???a k??? theo pháp luật đ??ợc quy định tại Điều 651 Bộ luật Dân sự năm 2015. Cụ thể: “Hàng th???a k??? thứ nhất gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết”. Những người th???a k??? cùng hàng đ??ợc hưởng phần di sản bằng nhau. Những người ở hàng th???a k??? sau chỉ đ??ợc hưởng th???a k???, nếu không còn ai ở hàng th???a k??? trước do đã chết, không có quyền hưởng di sản, bị truất quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản.

Trường hợp con của người để lại di sản chết trước hoặc cùng một thời điểm với người để lại di sản thì cháu đ??ợc hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ của cháu đ??ợc hưởng nếu còn sống; nếu cháu cũng chết trước hoặc cùng một thời điểm với người để lại di sản thì chắt đ??ợc hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ của chắt đ??ợc hưởng nếu còn sống theo quy định tại Điều 652 Bộ luật Dân sự năm 2015.

Trình tự thủ tục phân chia di sản th???a k???:

Sau khi có thông báo về việc mở th???a k??? hoặc di chúc đ??ợc công bố, những người th???a k??? có thể họp mặt để cử người quản lý di sản, người phân chia di sản, xác định quyền, nghĩa vụ của những người này, nếu người để lại di sản không chỉ định trong di chúc; Cách thức phân chia di sản. Mọi thỏa thuận của những người th???a k??? phải đ??ợc lập thành văn bản.

Thời điểm mở th???a k??? đ??ợc quy định tại khoản 1, Điều 611 Bộ luật Dân sự năm 2015. Cụ thể: “Thời điểm mở th???a k??? là thời điểm người có tài sản chết. Trường hợp Tòa án tuyên bố một người là đã chết thì thời điểm mở th???a k??? là ngày đ??ợc xác định tại khoản 2 Điều 71 của Bộ luật Dân sự”.

Địa điểm mở th???a k??? đ??ợc quy định tại khoản 1, Điều 611 Bộ luật Dân sự năm 2015. Cụ thể: “Địa điểm mở th???a k??? là nơi cư trú cuối cùng của người để lại di sản; nếu không xác định đ??ợc nơi cư trú cuối cùng thì địa điểm mở th???a k??? là nơi có toàn bộ di sản hoặc nơi có phần lớn di sản”.

Việc khai nhận di sản th???a k??? sẽ thực hiện tại cơ quan công chứng nơi cư trú cuối cùng của người có di sản, nơi cư trú cuối cùng có thể là nơi người chết có hộ khẩu thường trú hoặc nơi đăng ký tạm trú có thời hạn của người đã chết. Trong trường hợp không xác định đ??ợc nơi cư trú cuối cùng thì nơi khai nhận di sản th???a k??? sẽ xác định là văn phòng công chứng nơi có toàn bộ hoặc nơi có nhiều di sản th???a k??? nhất.

Hồ sơ thủ tục khai nhận di sản th???a k???:

- Hồ sơ thủ tục khai nhận di sản th???a k??? thực hiện theo quy định tại khoản 2, khoản 3 Điều 57 Luật Công chứng 2014 gồm:

+ Phiếu yêu cầu công chứng - chứng thực.

+ Giấy chứng tử của người để lại di sản.

+ Các giấy tờ chứng minh về tài sản của người để lại di sản bao gồm: Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất, Sổ tiết kiệm, Giấy đăng ký xe, Giấy chứng nhận cổ phần…

+ Giấy tờ về nhân thân của người th???a k??? (CCCD, hộ chiếu).

+ Giấy tờ chứng minh quan hệ với người để lại di sản (Giấy khai sinh).

- Trường hợp có di chúc và di chúc ghi rõ cách phân chia tài sản thì cần cung cấp thêm: Di chúc

- Trường hợp không có di chúc hoặc có di chúc nhưng di chúc không ghi rõ cách phân chia di sản, thì cần cung cấp thêm:

+ Tờ tường trình và cam kết về quan hệ nhân thân.

+ Giấy tờ chứng minh quan hệ nhân thân giữa người th???a k??? theo pháp luật với người để lại di sản trường hợp không có di chúc: CCCD, giấy khai sinh, xác nhận nơi cư trú, tờ khai nhân khẩu...

Sau khi kiểm tra hồ sơ thấy đầy đủ, phù hợp quy định của pháp luật, cơ quan công chứng tiến hành thụ lý công chứng văn bản thỏa thuận phân chia di sản, văn bản khai nhận di sản theo quy định Điều 18 Nghi định số 29/2015/NĐ-CP hướng dẫn Luật Công chứng. Việc thụ lý phải đ??ợc niêm yết trong thời hạn 15 ngày, kể từ ngày niêm yết./.